İSO Kağıt ve Kağıt Ürünleri Meslek Komitesi tarafından KTÜ öğretim üyesi Prof.Dr.Mustafa USTA’ya hazırlattırılmış olan raporu aşağıda sunuyoruz :
Dünya’da ve Ülkemizde Kâğıt Sektörünün Gelişimi
Dünyamızda kâğıt sektörü bugünkü teknolojik düzeyine yaklaşık 200 yıllık bir süreçten geçerek gelmiştir. Bu süreçte öncelikle uzun elekli fourdrinier tipli ve yuvarlak elekli kağıt makineleri ardından da 1960’lardan sonra çift elekli formasyon makineleri geliştirilmiştir.
Kâğıt hamuru üretimi daha fazla değişime uğramış olup öncelikle mekanik yolla başlayan üretim teknikleri ardından asidik koşullarda üretim yapılan kimyasal yöntemlere, 1871’de de alkali yani sülfat (kraft) yöntemlerinin gelişim süreçlerini yaşamıştır.
İkinci dünya savaşından sonraki endüstrileşmeye bağlı olarak ambalaj ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik te yarıkimyasal yöntemler geliştirilmiştir. Ancak, zamanla yarıkimyasal kâğıt hamurlarının rjitlik ve mukavemet özellikleri atık kâğıtlardan karşılanmaya başlanınca da atık kâğıtların geri kazanım süreçlerinin iyileştirilmesine yönelik rafinör, elek-siklon ve geri kazanım sistemlerinde önemli gelişmeler gerçekleştirilmiştir. Böylece, yarıkimyasal yöntemlerle ambalaj sektörü için fluting özellikli kağıthamuru üretimi önemini yitirmiştir.
Tüm bu gelişim süreçlerini tamamlamaya yönelik ağartma teknolojilerinde de birçok gelişim birbirini izlemiştir. Bu amaçla, oksitleyici ağartıcılar olarak oksijen, peroksitler ve kısmen de hipokloritler endüstriye aktarılmıştır.
Çok kademeli ağartmalar içinse önce elementel klorla başlayan süreçler, sonraları klor dioksit, ozon ve oksijen ağartma kademelerinin de sisteme ilave edilmelerini mümkün kılmıştır. Gelinen bu aşamada ağartma işlemi tüm yazı ve baskı kâğıtları ile temizlik kâğıtları üretiminde kullanılan kâğıt hamurları için vazgeçilmez bir süreç halini almıştır.
Ülkemizde başlangıçta devlet eliyle kurulan kâğıt hamuru ve kâğıt fabrikaları, 2000’li yıllarda yapılan özelleştirmelerle tamamen özel sektörün işlettiği kuruluşlara dönüştürülmüştür. Oysa, 1995 yılında ülkemizde bir devlet kuruluşu olan SEKA tarafından yılda 473.000 ton kâğıt hamuru üretilirken bugün sadece OYKA kâğıt ve Ambalaj tarafından 63.000 ton üretim yapılabilmektedir.
Belirtilen tarihte ülkemizde 1.351.000 ton kâğıt ve karton üretilirken 2.123.000 ton tüketim söz konusu olmaktaydı ve ülkemizde tüketilen kağıdın ancak %64’ü yerli üretim yoluyla karşılanmakta idi.
Ülkemiz Kâğıt Sektörünün Mevcut Durumu, Güçlü ve Zayıf Yönleri
Ülkemizin kâğıt-karton üretim kapasitesi 2017 yılı verilerine göre 5.171.000 ton olup halen kuruluşuna devam edilen 1.100.000 ton testliner/fluting ve diğer oluklu sektörü için kâğıt üretecek ilave yatırımlar ve mevcut makinelerde yapılan modernizasyon çalışmaları sonuçlandığında sektörün üretim kapasitesi 6.300.000 tonu bulacaktır.
Aynı yıl için kağıt sektörünün direkt istihdam ettiği işgücü miktarı 6.250 kişi olup oluklu mukavva üretimi gibi konverting endüstrileri de dikkate alındığında bu sayının 70.000 den daha fazla olduğu tahmin edilmektedir. Aynı yıl için kişi başı kâğıt-karton tüketimi 78.3 kg olarak gerçekleşmiştir.
2017 yılında Dünya’da 152 milyon ton değişik nitelikte kâğıt hamuru üretilirken tüketim 180 milyon ton civarında gerçekleşmiş olup aradaki fark bir önceki yıl tüketilemeyen kâğıt hamurunun 2017 de ticarileşmesinden kaynaklanmıştır. Aynı dönemde 412.6 milyon ton da kâğıt-karton üretilmiştir. Dünya’da üretimi en fazla büyüyen alt kağıt grubu ambalaj üretiminde kullanılan kağıt ve kartonlar olup bu nedenle atık kağıt kullanımı belirtilen yıl için 231.3 milyon tona ulaşmıştır.
2017 yılı için ülkemizde 4.356.823 ton kâğıt-karton üretilmiş iken tüketim 6.326.345 ton olarak gerçekleşmiş olup 864.962 ton ihracata karşın 2.797.019 ton ithalat yapılmıştır. İhracat rakamı toplam ithalattan çıkarıldığında net dış alım/satım dengesi -1.932.057 ton olarak gerçekleşmiştir. Buna göre, net dış alımın tüketimdeki payı %30.5 olarak gerçekleşmiştir. Bunun anlamı ülkemizde tüketilen kâğıt-kartonun %30.5 i yurtdışından alımla gerçekleşmektedir.
Tablo 1. Ülkemiz kâğıt sektörünün alt gruplara göre 2017 yılı kâğıt-karton kapasitesi, üretimi, ihracat ve ithalat rakamları
Tür | Kapasite (ton) | Yurtiçi Satışlar / tüketim(ton) | Üretim
(ton) |
Üretimin
Tüketimi Karşılama oranı(%) |
Kapasite
Kullanımı% |
İhracat
(ton) |
İthalat
(ton) |
İthalat-ihracat
Net değer, ton |
Net Değerin Tüketimdeki oranı,% |
Gazete kâğıdı | 0 | 224.145 | 0 | 0 | 0 | 1.049 | 225.194 | -224.145 | -100 |
Yazı ve baskı kâğıtları | 308.500 | 1.203.430 | 247.000 | 20.5 | 80 | 24.886 | 981.316 | -956.430 | -79.5 |
Sargılık kâğıtlar | 152.500 | 344.859 | 77.750 | 22.5 | 51 | 116.912 | 384.021 | -267.109 | -77.5 |
Oluklu Mukavva Kâğıtları | 2.940.500 | 2.786.315 | 2.514.534 | 90.2 | 85.5 | 321.856 | 578.416 | -256.560 | -9.2 |
Kartonlar | 767.500 | 1.180.065 | 643.342 | 54.5 | 83.8 | 84.877 | 602.697 | -517.820 | -43.9 |
Temizlik kâğıtları | 987.000 | 560.588 | 869.197 | Fazlalık var | 88 | 314.942 | 2.992 | +311.950 | +55.7 |
Sigara, ince ve özel kâğıtlar | 15.000 | 26.943 | 5.000 | 18.6 | 33.3 | 440 | 22.383 | -21.943 | -81.4 |
Toplam | 5.171.000 | 6.326.345 | 4.356.823 | 68.9 | 84.2 | 864.962 | 2.797.019 | -1.932.057 | -30.5 |
Notlar: Tablodaki (-) işaretler ithalatın o alt grupta fazlalığını, (+) değer ise o alt grupta ihracatın fazlalığını ifade etmektedir.
Tablo 1’de ülkemiz kâğıt sektörünün alt gruplara göre 2017 yılı kâğıt-karton kapasitesi, üretimi, ihracat ve ithalat verileri verilmiştir. İlgili tablodan görüleceği üzere en yüksek ithalat, özellikle yazı ve baskı kâğıtlarında 981.316 ton ve karton grubunda 602.697 ton olarak gerçekleşmiştir.
Ülkemizde en yüksek üretim kapasitesi oluklu mukavva kâğıtlarında olmasına karşın 578.416 ton da bu grupta dış alım yapılmıştır. Bu ithalatın özellikle kraft torba ve kraft liner kâğıtlarından oluştuğu tahmin edilmektedir. Çünkü, bu tür virgin kağıtların ülkemizdeki üretimi 100.000 ton civarında kalmaktadır.
Oluklu mukavva kâğıtları alt grubuna yapılan ve yakın gelecekte devreye alınacak yatırımlarla bu alandaki ithalatın önüne geçileceğini söylemek biraz zordur. Çünkü, kraft torba ve kraft liner kağıtları için virgin kağıthamuru üretimine veya uygun fiyatla teminine gerek bulunmaktadır.
Sadece temizlik kâğıtlarında 314.942 ton dış satış yapılmıştır
Sargılık, sigara, ince ve özel kâğıtlar hariç tutulduğunda tüm üretim yapılan alt gruplarda kapasite kullanım oranları %80 den fazladır. Belirtilen bu alt kâğıt grubunda 2017 yılı için toplam üretim 82.750 ton iken net ihracat/ithalat dengesi yaklaşık 290.000 ton açık yani dış alımla sonuçlanmıştır. Gazete kâğıdı alt grubunda da 225.194 ton dış alım yapılmıştır.
Yukarıdaki tablodan görüldüğü üzere, ithalat yapılan alt ürün grupları doğal olarak yatırım potansiyeli yüksek alanlar olarak değerlendirilebilecektir. Bu anlamda, gazete kâğıdı, yazı-baskı kâğıdı, sargılık kâğıdı, virgin kağıthamuru ile üretim yapacak kraft torba ve kraft liner oluklu mukavva kâğıtları, karton ve sigara kâğıdı üretim alanlarına yatırım yapılabilir görünmektedir.
Ancak, gazete kâğıdı kullanımı her geçen gün azaldığından bu alana yatırım yapılması uzun vadede riskli olabilir. Çünkü internet gazeteciliği her geçen gün daha fazla öne çıkmaktadır ve basılı gazete trajları azalmaya devam etmektedir. Oluklu mukavva kâğıtları üretimi ise devreye alınacak yeni tesisler nedeniyle belirtilen açığın kapanmasına katkı sağlayabilir. Ancak kraft torba ve kraft liner kâğıtlarında bu açık ilave yatırımlara rağmen devam edecek görünmektedir.
Bu nedenle, öncelikle yatırım potansiyeli yüksek alanlar olarak sargılık kâğıtlar, kartonlar ve yazı-baskı kâğıtları alanları görünmektedir. Fakat sargılık kâğıtlar grubu kraft kâğıdı, imitasyon kraft kâğıdı, sülfit kâğıdı, parşömen kâğıdı, şeffaf parşömen, plastik kaplanmış kâğıtlar, vaks kaplanmış kâğıtlar, neme dayanıklı kâğıtlar ve ipek kâğıdı gibi alt gruplara ayrılmakta olup özellikle plastik kaplı kâğıtlar grubu yatırım yapılmaya açık bir alan olarak öne çıkmaktadır.
Tablo 1 den görüldüğü üzere 2017 yılında üretilen 247.000 ton yazı ve baskı kâğıtları ile 869.197 ton temizlik kâğıtlarının kâğıt hamuru hammaddesi yurt dışından satın alınmıştır. Yine aynı yıl için 643.342 ton karton üretilmiştir. Bu üretiminde çok büyük bir kısmının kâğıt hamuru beyaz olarak yurt dışından alım yapılarak karşılanmıştır.
2017 yılı için beyaz kısa ve uzun lifli olarak 1.166.822 ton kâğıt hamuru ithal edilmiştir. Ülkemizde temizlik kâğıtları üretiminde yaklaşık 60-70 ton kadar deinking (mürekkep giderme) işlemine tabi tutulmuş atık kâğıt da kullanılmaktadır.
Yine yazı-baskı kâğıtlarında da %15-20 kadar dolgu maddesi kullanıldığından temizlik kağıtları ile yazı-baskı kağıtları üretimi için hammadde olarak kullanılan ithal beyaz kısa ve uzun lifli kâğıt hamuru miktarının 1 milyon ton civarında olduğunu söylemek mümkündür. Geri kalan 116.822 ton kadar beyaz kâğıt hamuru beyaz karton (kroma, briston, kuşeli) üretiminde kullanıldığı tahmin edilebilmektedir.
Bilindiği üzere, bu tür kartonlar çok katlı olarak iç tabakalarında atık kâğıt kullanılarak ve dış tabaka bileşeninde %20-30 oranında dolgu maddesi ve ana bileşeni beyaz kraft hamuru kullanılarak üretilmektedir.
Tablo 2’de 2016, 2017 ve 2018 yılının ilk 10 ayına ait uzun lifli beyaz kâğıt hamuru ithalat rakamları verilmiştir.
Tablo 2. Ülkemizin son üç yıllık ağartılmış uzun lif(ibreli) selüloz ithalat değerleri
İthalat Yapılan Ülkeler | 2016 YILI | 2017 YILI | 2018 YILI(10 aylık dönem) | ||||||
Miktar
ton |
Tutar
Bin dolar |
Birim Fiyat
Dolar |
Miktar
Ton |
Tutar
Bin Dolar |
Birim Fiyat
Dolar |
Miktar
Ton |
Tutar
Bin Dolar |
Birim Fiyat
Dolar |
|
Almanya
İsveç Finlandiya Polonya A.B.D. Kanada Şili Fransa Brezilya İspanya Uruguay Bulgaristan Norveç Endonezya Slovenya Çin Portekiz Cayman Adaları Belçika Arjantin Rusya Avusturya Hollanda İtalya İsviçre Suudi Arabistan TOPLAM |
21.187
74.083 157.915 1.261 198.668 15.085 8.772 4.481 40.748 10.912 5.620 1.792 156 323 62 20 1910 –
– – – – – – – –
542.998 |
15.481
44.194 94.541 722 137.515 9.279 5.063 2.428 27.530 5.334 2.759 875 82 154 29 25 956 –
– – – – – – – –
346.970 |
731
597 599 573 692 615 577 542 676 489 491 448 522 477 457 1250 502 –
– – – – – – – –
639 |
15.927
133.370 116.939 1.659 195.502 29.914 5.819 10.633 71.143 5.430 – 606 329 15.254 – – – –
2.094 2.814 868 262 –
– –
608.564 |
13.246
85.691 73.602 1.010 146.236 19.140 3.628 6.231 56.266 3.091 – 294 313 8.930 – – – –
1.308 2.232 574 176 –
– –
421.965 |
832
643 629 609 748 640 623 586 791 569 – 484 950 585 – – – –
624 793 661 670 –
– –
693
|
16.923
55.652 161.054 873 185.148 8.943 3.871 – 56.291 1.035 – – 197 26.379 – – 190 50
1.304 – 2.621 – 312 8 960 16
521.826 |
13.694
46.086 134.932 700 155.607 7.930 3.416 – 45.115 952 – – 204 20.198 – – 149 37
1.047 – 2.329 – 275 13 809 6
433.499 |
809
828 838 802 840 887 883 – 801 920 – – 1.032 766 – – 784 747
803 – 888 – 880 1.544 842 400
831 |
İlgili tablodan görüldüğü üzere, birim fiyat dolar bazında 2016 yılında ortalama 639 dolardan 2018 yılının 10 ayı dikkate alındığında 831 dolara yükselmiştir.
Yine ithalat miktarı da yıllara bağlı olarak ton cinsinden artış göstermiştir. En fazla ithalat yapılan ilk üç ülke 195.502 ton ile A.B.D., 133.370 ton ile İsveç ve 116.939 ton ile Finlandiya gelmektedir.
Tablo 3’de son üç yıl için kısa lifli beyaz kâğıt hamuru ithalat rakamları verilmiştir. Tablo 3’den de görüldüğü üzere, 2016 dan 2018 gelindiğinde aynı birim fiyattaki artış burada da geçerlidir.
Tablo 3. Ülkemizin son üç yıllık ağartılmış kısa lif(yapraklı) selüloz ithalat değerleri
İthalat Yapılan Ülkeler | 2016 YILI | 2017 YILI | 2018 YILI(10 aylık dönem) | ||||||
Miktar
ton |
Tutar
Bin dolar |
Birim Fiyat
Dolar |
Miktar
Ton |
Tutar
Bin Dolar |
Birim Fiyat
Dolar |
Miktar
Ton |
Tutar
Bin Dolar |
Birim Fiyat
Dolar |
|
Almanya
Portekiz İspanya Finlandiya Polonya Bulgaristan A.B.D. Kanada Brezilya Uruguay Endonezya Filipinler Rusya Fransa İsveç Hollanda Paraguay Arjantin Singapur Şili TOPLAM |
662
110.633 45.111 5.846 150 28.248 16.479 9.871 195.000 109.369 48.153 17 5.169 966 – – – – – – 575.674 |
288
56.363 22.537 3.140 89 13.438 9.047 5.597 106.151 56.551 25.409 80 2.518 448 – – – – – – 301.657 |
435
509 500 537 597 476 549 567 544 517 528 4.750 487 464 – – – – – – 524 |
567
96.326 74.251 3.960 – 34.972 3.241 10.873 223.594 78.181 13.239 34 210 1.502 15.899 1.409 – – – – 558.258 |
216
54.974 45.969 2.189 – 20.605 2.184 6.556 144.642 47.228 8.440 177 103 802 9.855 735 – – – – 344.693 |
381
571 619 553 – 589 674 603 647 604 637 5.250 490 546 620 522 – – – – 617 |
958
46.405 38.277 11.361 – 27.819 14.383 4.502 220.685 60.685 20.358 186 1.996 – 3.433 – 2.747 14.885 764 582 469.768 |
602
36.382 31.782 8.823 – 21.973 10.567 3.145 167.887 49.093 16.674 886 1.610 – 2.895 – 2.120 10.074 601 505 365.618 |
628
784 830 777 – 790 735 699 762 809 819 4.771 807 – 843 – 772 677 787 868 778 |
Tablo 4’de ise aynı döneme ait uzun lifli ve kısa lifli toplam beyaz kâğıt hamuru ithalat rakamları verilmiştir. İlgili tablolardan görüldüğü üzere, ortalama olarak son üç yıl dikkate alındığında yıllık 1.150.000 ton civarında beyaz kâğıt hamuru ithalatı söz konusudur.
2017 yılı için kâğıt hamuru ithalatına ödenen toplam tutar 766.658.000 dolar olmuştur. Kısa lifli beyaz kâğıt hamuru ithalatında ise ilk üç sırayı 223.594 ton ile Brezilya, 96.326 ton ile Portekiz ve 78.181 ton ile Uruguay almıştır.
Bu değer 2018 yılında da artarak devam etmiş ve 800.000.000 dolar civarında gerçekleşeceği umulmaktadır. Bu rakamlar, kâğıt hamuru üretimi alanının yatırım yapılabilirliğinin yüksek olduğunu göstermektedir. Ancak, bu anlamdaki nihai kararın orman varlığı, sermaye birikimi ve sektörel gelişme beklentileri de dikkate alınarak verilmesi uygun olacaktır.
Tablo 4. Ülkemizin son üç yıllık ağartılmış kısa ve uzun lifli(yapraklı+ibreli) selüloz ithalat değerleri
İthalat Yapılan Ülkeler | 2016 YILI | 2017 YILI | 2018 YILI(10 aylık dönem) | ||||||
Miktar
Ton |
Tutar
Bin Dolar |
Birim Fiyat
Dolar |
Miktar
Ton |
Tutar
Bin Dolar |
Birim Fiyat
Dolar |
Miktar
Ton |
Tutar
Bin Dolar |
Birim Fiyat
Dolar |
|
A.B.D.
Almanya Brezilya Bulgaristan Çin Endonezya Filipinler Finlandiya Fransa İspanya İsveç Kanada Norveç Polonya Portekiz Rusya Slovenya Paraguay Şili Uruguay Arjantin Avusturya Belçika Hollanda Ceyman adaları Singapur Suudi Arabistan İtalya TOPLAM |
215.147
21.850 235.748 30.040 20 48.477 17 163.761 5.446 56.023 74.083 24.956 156 1.411 112.543 5.169 62 – 8.772 114.990 – – – – – – – –
1.118.671
|
146.563
15.769 133.681 14.312 25 25.564 80 97.681 2.876 27.871 44.194 14.876 82 812 57.322 2.518 29 – 5.063 59.310 – – – – – – – –
648.627 |
681
722 567 476 1.250 527 4.750 596 528 497 597 596 522 575 509 487 457 – 577 516 – – – – – – – –
580 |
198.743
16.494 294.738 35.578 – 28.494 34 120.899 12.135 79.681 149.268 40.787 329 1.659 96.326 1.078 – – 5.819 78.181 2.814 262 2.094 1.409 – – – –
1.166.822 |
148.421
13.462 200.908 20.899 – 17.370 177 75.791 7.051 49.060 95.546 25.696 313 1.010 54.974 677 – – 3.628 47.228 2.232 176 1.308 735 – – – –
766.658 |
747
816 682 587 – 610 5.250 627 581 616 640 630 950 609 571 628 – – 623 604 793 670 624 522 – – – –
657 |
199.531
17.881 276.719 27.819 – 46.737 186 172.415 – 39.312 59.085 13.445 197 873 46.595 4.617 – 2.747 4.452 60.685 14.885 – 1.304 312 50
764 16
8 991.594 |
166.174
14.296 213.002 21.973 – 36.872 886 143.756 – 32.734 48.981 11.075 204 700 36.531 3.939 – 2.120 3.921 49.093 10.074 – 1.047 275 37
601 6
13 799.117 |
833
800 770 790 – 789 4.771 834 – 833 829 824 1.032 802 784 853 – 772 881 809 677 – 803 880 747
787 400
1.544 806 |
Tablo 5 de ise 2017 yılında farklı ülkelerden yapılan esmer kraft hamuru ithalat rakamları verilmiştir.
Buna göre 18.378 ton ithalat yapılmış olup tutarı ise 11.835.000 dolardır.
Tablo 5. 2017 yılında ithalatı yapılan esmer kraft kâğıt hamuru miktarı, birim fiyatı ve tutarı
İthalat Yapılan ülkeler | Miktar(ton) | Birim Fiyatı (Dolar) | Tutarı (1.00 dolar) |
ABD
Avusturya Finlandiya İsveç Kanada Rusya Federasyonu Şili GENEL TOPLAM |
48
200 3.117 6.699 1.796 5.764 754 18.378 |
551
611 571 656 831 610 667 644 |
26
123 1.781 4.391 1.493 3.518 503 11.835 |
Tablo 6’da ise 2017 yılında yapılan torbalık kraft kâğıdı ithalat rakamları verilmiştir. Buna göre, kraft kâğıdı olarak 80.520 ton ithalat yapılmış ve 56.496.000 EURO(64.405.440 dolar 1 euro=1.14 dolar) ödeme yapılmıştır.
Tablo 6. 2017 yılında ithalatı yapılan torbalık kraft kağıdı miktarı, birim fiyatı ve tutarı
İthalat Yapılan Ülkeler | 2017 Yılı Verileri | 2018 Yılı 10 Aylık Verileri | ||||
Miktar
(ton) |
Birim Fiyat
(EURO) |
Tutar
(1000 EURO) |
Miktar
(ton) |
Birim Fiyat
(EURO)
|
Tutar
(1000 EURO) |
|
ABD
Almanya Arjantin Avusturya Belçika Birleşik Krallık Bosna-Hersek Brezilya Bulgaristan Çekya Çin Endonezya Estonya Finlandiya Fransa Hindistan Hollanda İspanya İsveç İtalya Kanada Polonya Rusya Federasyonu Sırbistan Ukrayna İngiltere Meksika GENEL TOPLAM |
4.298
134 49 6.379 153 26 7.426 44 20.657 4.192 46 23 1.343 1.846 1 0 35 194 8.293 1.417 2.191 47 20.927 6 791 26 0 80.520 |
501
1.454 611 785 1.030 415 695 626 703 919 993 741 680 873 1.394 0 850 1.021 844 757 600 721 605 1.047 560 415 0 702 |
2.155
195 30 5.008 158 11 5.163 28 14.531 3.853 46 17 914 1.612 1 3 30 198 7.003 1.072 1.315 34 12.670 6 443 11 0 56.496 |
2.262
52 0 6.195 209 12 6.185 0 19.691 5.037 14 39 205 1.562 5 20 25 721 7.271 756 3.467 22 20.170 0 312 52 47 74.330 |
1.327
96 0 5.036 214 7 5.047 0 14.749 4.745 13 37 148 1.471 29 13 34 760 7.031 650 2.562 15 12.647 0 175 19 30 765 |
587
1844 0 813 1.026 602 816 0 749 942 923 953 724 942 5.710 655 1.358 1.054 967 860 739 680 627 0 560 370 647 56.855 |
Özetlemek gerekirse;
Kabuller: 2017 yılı dikkate alındığında ortalama gazete kâğıdı ton fiyatı: 400 dolar, sargılık kâğıtlar: 700 dolar, ortalama oluklu kâğıtları: 400 dolar, kartonlar: 800 dolar, sigara kâğıdı: 5000 dolar, beyaz yazı ve baskı kâğıtlar: 940 dolar olduğu dikkate alındığında ülkemizin 2017 yılı için ithalat tutarı aşağıda Tablo 7’de verilmiştir.
Tablo 7. Alt ürün gruplarına bağlı olarak 2017 yılı ithalat tutarları(dolar cinsinden)
İthal edilen ürün | Birim fiyatı (dolar) | Miktar(ton) | Tutar(1.000 dolar) |
Beyaz Kağıthamuru | 657 | 1.166.822 | 766.658 |
Esmer kâğıt hamuru | 644 | 18.378 | 11.835 |
Torbalık Kraft kâğıdı | 702 | 80.520 | 64.405 |
Yazı ve baskı kâğıtları | 940 | 981.316 | 922.437 |
Gazete kâğıdı | 400 | 225.194 | 90.078 |
Sargılık kâğıtlar | 700 | 384.021 | 268.815 |
Oluklu Mukavva kâğıtları | 400 | 497.896(578.416-80.520) | 199.158 |
Sigara, ince ve özel kâğıtlar | 5000 | 22.383 | 111.915 |
Karton | 800 | 602.697 | 482.158 |
Genel Toplam | 2.917.459 |
Yatırım Potansiyeli Yüksek Alanlar ve Uzun Dönem Sürdürülebilirliği
Yukarıda yapılan değerlendirmelere göre, kâğıt sektörü için yatırım potansiyeli yüksek alanlar olarak aşağıda belirtilen alt üretim grupları dikkati çekmektedir. Bunlar;
- Kâğıt hamuru üretimi,
- Yazı ve baskı kâğıtları üretimi,
- Karton üretimi,
- Sargılık, sigara ve değerli kâğıtlar üretimi,
- Kraft kâğıdı üretimi
Yukarıda verilen yazı ve baskı kâğıtları, karton, sargılık, sigara ve değerli kâğıtlar ile kraft kâğıdı üretiminde ithalatın önlenebilmesinin ana ön koşulu kâğıt hamuru üretebilmekten geçmektedir. Bunun için uzun dönem sürdürülebilir rekabet koşullarına dayanabilecek bir kâğıt hamuru üretimi yaratabilmek içinse ana koşul hammadde olan odunu ülke gerçeğine uygun makul bir fiyattan yerli kaynaklar aracılığıyla sağlamaktır.
Bu nedenle, raporumuzun bu bölümünde, öncelikle ülkemiz orman varlığı, endüstriyel odun ihtiyacı ve bu ihtiyacın Orman Genel Müdürlüğü (OGM) aracılığıyla karşılama potansiyeli ve zorluklarının neler olduğu üzerinde durulacaktır.
Aşağıda Tablo 8’de ülkemiz orman varlığının 1973-2018 dönemine ait değişim ve gelişim rakamları verilmiştir.
Tablo 8’den görüldüğü üzere, geçen 45 yıllık dönem içerisinde baltalık ormanlarımız 2.679.538 hektardan 349.850 hektara azalırken koru ormanlarımızın miktarı 6.176.899 hektardan 12.550.150 hektara yükselmiştir. Yine boşluklu kapalı orman miktarında da benzer bir azalma olduğu görülmektedir.
Tablo 8: Orman Alanlarının Farklı envanter yıllarına göre durumu
Envanter Yılı | Orman Formu | Normal Orman | Boşluklu Kapalı Orman | Toplam | |||
Hektar | Yüzde | Hektar | Yüzde | Hektar | Yüzde | ||
1973 | Koru | 6.176.899 | 30.58 | 4.757.708 | 23.55 | 10.934.607 | 54.13 |
Baltalık | 2.679.538 | 13.27 | 6.585.131 | 32.60 | 9.264.689 | 45.87 | |
Toplam | 8.856.457 | 43.85 | 11.342.839 | 56.15 | 20.199.296 | 100.00 | |
2012 | Koru | 10.281.728 | 47.43 | 6.978.864 | 32.19 | 17.260.592 | 79.62 |
Baltalık | 1.276.940 | 5.89 | 3.140.602 | 14.49 | 4.417.542 | 20.38 | |
Toplam | 11.558.668 | 53.32 | 10.119.466 | 46.68 | 21.678.134 | 100.00 | |
2015 | Koru | 11.919.061 | 53.35 | 7.700.657 | 34.47 | 19.619.718 | 87.81 |
Baltalık | 785.087 | 3.51 | 1.938.130 | 8.67 | 2.723.217 | 12.19 | |
Toplam | 12.704.148 | 56.86 | 9.638.787 | 43.14 | 22.342.935 | 100.00 | |
2018 Eylül | Koru | 12.550.150 | 55.48 | 8.793.777 | 38.87 | 21.343.927 | 94.35 |
Baltalık | 349.850 | 1.55 | 927.223 | 4.10 | 1.277.073 | 5.65 | |
Toplam | 12.900.000 | 57.03 | 9.721.000 | 42.97 | 22.621.000 | 100.00 |
Tablo 9’da 1973-2018 yılları arası ormanlarımızın servet miktarındaki değişim görülmektedir. Görüldüğü üzere, 1973 yılında 935.512.150 m3 olan servet miktarı 2018 yılı Eylül ayında 1.658.120.000 m3’e yükselmiştir. Bu artış Tablo 8’de de belirtildiği üzere, ormanlarımızın bir taraftan niteliğindeki düzelmeden diğer taraftan da Tablo 10’da belirtildiği üzere, yıllık artım miktarının 2017 yılı dikkate alınarak söylemek gerekirse dikili damganın %75’nin ormandan alınmasının bir sonucu oluşmaktadır. Yani planlanan üretimle fiili üretim arasındaki farkın yıllarca birikmesine bağlanabilir.
Tablo 9. Orman Alanlarının Farklı Envanter Yıllarına Göre Servet Durumu
Envanter Yılı | Orman Formu | Normal Orman | Boşluklu Kapalı Orman | Toplam | |||
M3 | % | M3 | % | M3 | % | ||
1973 | Koru | 758.732.197 | 81.10 | 54.349.847 | 5.81 | 813.082.044 | 86.91 |
Baltalık | 88.300.818 | 9.44 | 34.129.288 | 3.65 | 122.430.106 | 13.09 | |
Toplam | 847.033.015 | 90.54 | 88.479.135 | 9.46 | 935.512.150 | 100.00 | |
2012 | Koru | 1.365.186.239 | 92.80 | 59.319.695 | 4.03 | 1.424.500.934 | 96.83 |
Baltalık | 34.864.000 | 2.37 | 11.768.000 | 0.80 | 46.632.000 | 3.17 | |
Toplam | 1.400.050.239 | 95.17 | 71.087.695 | 4.83 | 1.471.137.934 | 100.00 | |
2015 | Koru | 1.506.131.410 | 93.45 | 59.996.731 | 3.72 | 1.566.128.141 | 97.17 |
Baltalık | 33.692.118 | 2.09 | 11.953.934 | 074 | 45.646.052 | 2.83 | |
Toplam | 1.539.823.528 | 95.54 | 71.950.665 | 4.46 | 1.611.774.193 | 100.00 | |
2018 Eylül | Koru | 1.575.841.371 | 95.04 | 63.541.461 | 3.83 | 1.639.382.532 | 98.87 |
Baltalık | 14.013.759 | 0.85 | 4.723.709 | 028 | 18.737.468 | 1.13 | |
Toplam | 1.589.855.130 | 95.89 | 68.264.870 | 4.11 | 1.658.120.000 | 100.00 |
Tablo 10 dan görüldüğü üzere, 2010-2014 yılları arasında yapılan endüstriyel odun üretimi 12-15 milyon m3 aralığında kalmışken 2016 yılında 16.6 milyon m3 e çıkabilmiştir. Oysa aynı yıllar için yapılan dikili damga miktarları 2010 yılı için 16.4 milyon m3’den 2015 yılı için 21.2 milyon m3’e yükselmiş görülmektedir. Aynı eğilim 2016 ve 2017 yılları için de geçerlidir. Sonuç olarak, yapılan dikili damganın tamamı üretime dönüştürülememiş görünmektedir. Aynı dönemde yakacak odun üretiminde ise sürekli bir azalma söz konusu olmuş ve 2010 yılında yakacak odun üretimi 7.194.000 sterden 2017 yılında 4.360.000’e stere düşmüştür.
Tablo 10: Son 10 yılda OGM’nin dikili damga farklı alt gruplarda üretim gerçekleşmeleri (.000 m3)
Ürün Türü | Yıllar | ||||||||
2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 Eylül | |
Dikili Damga | 16.424 | 17.648 | 19.093 | 16.889 | 19.276 | 21.241 | 21.129 | 20.196 | 25.551 |
Tomruk | 4.375 | 4.889 | 5.028 | 4.630 | 5.002 | 5.904 | 5.786 | 5.474 | 5.831 |
Tel/maden ve Sırık üretimi | 653 | 774 | 764 | 589 | 617 | 728 | 701 | 631 | 676 |
Sanayi Odunu | 788 | 874 | 875 | 702 | 729 | 764 | 835 | 752 | 749 |
Kağıtlık Odun | 2.146 | 2.383 | 2.334 | 2.196 | 1.967 | 2.375 | 2.487 | 2.169 | 2.558 |
Lif Yonga Odunu | 4.608 | 4.663 | 5.425 | 5.551 | 6.608 | 6.866 | 7.201 | 6.494 | 5.687 |
Endüstriyel Odun Toplamı | 12.570 | 13.583 | 14.426 | 13.668 | 14.923 | 16.637 | 17.010 | 15.521 | 15.501 |
Yakacak Odun
(.000 ster) |
7.194 | 6.778 | 6.433 | 5.982 | 5.258 | 5.023 | 4.877 | 4.360 | 2.483 |
Tablo 11 de ise Orman Genel Müdürlüğü’nün 2010-2018 Eylül dönemlerine ait odun satışı ve ülkemizin odun tüketim rakamları verilmiştir. 2010 yılında OGM tarafından 12.569.000 m3, özel şahıslar tarafından da 3.300.000 m3 olmak üzere toplam 15.869.000 m3 endüstriyel odun satışı gerçekleşmiş iken tüketim 18.046.000 m3 olmuş ve endüstriyel odun ithalatı 2.175.000 m3 olarak gerçekleşmiştir. 2017 yılına gelindiğinde 15.521.000 m3 OGM tarafından, 3.400.000 m3 de özel şahıslar tarafından endüstriyel odun satışı gerçekleştirilmiş olup toplam tüketim 21.672.000 m3 olmuştur. Bu yıla ait ithalat miktarı ise 2.751.000 m3 olmuştur. Görüldüğü üzere, ithalat miktarı 2010 dan 2017 yılına gelindiğinde azalma yerine artmış görünmektedir.
Tablo 11. Endüstriyel ve Yakacak Odun Üretim ve Tüketim Değerleri
Üretim/Tüketim
Kaynakları |
2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | Eylül 2018 |
OGM Endüstriyel Odun üretimi(.000 m3) | 12.569 | 13.582 | 14.424 | 13.668 | 14.923 | 16.638 | 17.010 | 15.521 | 15.501 |
Özel Sektör End. Odun Üretimi(.000 m3) | 3.300 | 3.300 | 3.300 | 3.300 | 3.350 | 3.370 | 3.380 | 3.400 | 2.200 |
Toplam Endüstriyel Odun Arzı(.000 m3) | 15.869 | 16.882 | 17.724 | 16.825 | 20.008 | 20.390 | 18.910 | 18.921 | 17.701 |
Devlet Ormanlarından Endüstriyel Odun Tüketimi | 12.792 | 13.293 | 13.883 | 14.422 | 14.995 | 16.097 | 17.346 | 17.008 | 14.877 |
Özel Mülklerden endüstriyel Odun Tüketimi(.000 m3) | 3.300 | 3.300 | 3.300 | 3.300 | 3.350 | 3.370 | 3.380 | 3.400 | 2.200 |
Net İthal Edilen Endüstriyel Odun(.000 m3) | 1.175 | 1.104 | 1.002 | 6.71 | 570 | 474 | 386 | 54 | 37 |
Net ithal Edilen Kereste | 779 | 1.100 | 1.161 | 1.161 | 1.376 | 1.334 | 1.290 | 1.210 | 601 |
Toplam Endüstriyel Odun Tüketimi(.000 m3) | 18.046 | 18.797 | 19.346 | 19.554 | 20.291 | 21.275 | 22.402 | 21.672 | 17.715 |
Endüstriyel odun Arz/Tüketim Dengesi(.000 m3) | -2.175 | -1.915 | -1.622 | -1.905 | -2.586 | -2.018 | -2.012 | -2.751 | -14 |
Toplam Yakacak Odun Arzı(.000 ster) | 13.897 | 13.451 | 13.026 | 13.458 | 12.495 | 11.383 | 11.623 | 10.305 | 5.283 |
Toplam Yakacak Odun Tüketimi(.000 ster) | 14.340 | 13.739 | 13.171 | 13.750 | 12.515 | 11.810 | 10.947 | 10.781 | 5.236 |
Yakacak Odun Arz/Tüketim Dengesi(.000 ster) | -443 | -288 | -145 | -20 | -119 | -46 | -52 | -476 | 47 |
Toplam Odun Hammaddesi Arz/Tüketim Dengesi(.000 m3) | -2.509 | -2.181 | -1.731 | -2.601 | -2.107 | -1.302 | -2.010 | -3.108 | 21 |
2010 yılından sonra yakacak odun miktarında bir azalma eğilimi söz konusu iken 2017 yılında bu kalemdeki tüketimlerin arttığı görülmektedir. Bu artışta, son dönemde biokütleden enerji üretimi yapan tesislerin kurulmasının etkisi olduğunu söylemek mümkündür.
OGM nün 2019-2023 dönemi stratejik planında orman varlığının ülke toplam alanına oranının %29 dan %30’a, verimli orman alanlarının 12.9 milyon hektardan 14 milyon hektara, hektardaki ağaç servetinin 73.3 m3’den 75 m3’e, yıllık toplam artım miktarının ise 47 milyon m3’den 48 milyon m3’e çıkarılması hedeflenmektedir.
Ayrıca, sözü geçen stratejik planda 2010-2018 döneminde devlet tarafından 376.674 hektar endüstriyel ağaçlandırma yapıldığı, aynı dönemde özel sektöre de 44.383 hektar özel ağaçlandırma faaliyetine izin verildiği belirtilmektedir. Dolayısıyla, 2010’dan 2018’e kadar toplamda 421.057 hektar endüstriyel ağaçlandırma gerçekleştirilmiştir. Sözü geçen stratejik planda endüstriyel ağaçlandırmaya uygun 330.000 hektar potansiyel alan olduğu ve bu alandaki uygulama oranın plan dönemi sonunda %100 e çıkarılacağı ifade edilmektedir. Yani 330.000 hektarın 2023 yılına kadar ağaçlandırılacağı ifade edilmektedir.
Yukarıda özetlemeye çalışılan verilerin ışığında,
- Mevcut oduna dayalı panel (MDF ve yonga levha) sektörlerinin bugün için hammadde ihtiyacı 22-23 milyon m3 civarındadır.
- Yukarıda verilen rakama tek kağıt hamuru üretimi yapan OYKA Ambalaj ve Kağıt Sanayiinin hammadde ihtiyacı da dahil edilmiştir.
- Bugün için OGM’nin yıllık yaptığı dikili damgayı üretimi dönüştürdüğünde odunu hammadde olarak kullanan sektörlerin yurtdışından endüstriyel odun ithalatı yapmasına gerek kalmamaktadır.
- 2017 yılı verileri dikkate alındığında OGM’nin yaptığı dikili damga 20.196.000 m3 iken gerçekleştirilen üretim miktarı 15.521.000 m3’te kalmıştır. Yani planlanandan 4.675.000 m3 daha az üretim yapılmıştır. Eğer, bu üretim gerçekleştirilebilse idi aynı yıl yapılan 2.751.000 m3 ithalat yapılmayacak ve 1.924.000 m3 de endüstri odunu arz fazlalığı oluşacaktı. Bu yolla da, yapılacak yeni kâğıt hamuru üretimine yeni hammadde kaynağı sağlanmış olacaktı. Böylece yaklaşık 300.000-400.000 ton kapasiteli kurulacak yeni kâğıt hamuru üretimi yapabilecek bir tesisin hammadde ihtiyacı yerli kaynaktan sağlanmış olabilecekti. Gelecek yıllarda yapılması planlanan dikili damga miktarları daha da fazla olduğundan kağıthamuruna yapılacak yatırım için odun hammaddesi ihtiyacı karşılanabilecektir.
- Yukarıda vurgulandığı üzere, özel sektör tarafından yapılan endüstriyel orman kurulumuna yönelik faaliyetler alan olarak son yıllarda azalmıştır. Kaldı ki OGM’nin stratejik planında yer alan 330.000 hektarlık verimli ağaçlandırmaya uygun alanın da 2023 yılına kadar ağaçlandırılacağına vurgu yapılmaktadır.
- Özel sektörün bu durumda özel orman kurulumuna yoğunlaşacağına yukarıda belirtilen dikili damgadan üretime geçiş sürecinde daha fazla yer alması daha uygun olacaktır. Bunun anlamı yeni kâğıt hamuru yatırımlarının ihtiyaç duyacağı hammadde ihtiyacı dikili kesimle hammadde ihtiyacını karşılayacak organizasyonlar oluşturması faydalı olacaktır.
- Geçmişte kâğıt sektörü için özel bir hammadde kaynağı olarak değerlendirilen, fakat son yıllarda fazla değer verilmeyen kendir, keten liflerinden yararlanmak yeniden düşünülmeli ve canlandırılmasında fayda vardır. Son günlerde bu konu oldukça fazla kamuoyu ve devlet yetkililerinin ilgisini çeker olmuştur. Özellikle, sigara ve değerli kâğıtlar üretimi için bu hammadde kaynağı oldukça önemlidir. Ülkemizin 2017 yılı için bu alanda yapılan ithalat miktarı 22.383 ton olup yaklaşık karşılığı 112 milyon dolar civarında bir dış ödemeler dengesi açığı yaratmaktadır. Oysa belirtilen hammaddeye dayalı ve bir miktar da pamuk hamuru karışımı ile bu kâğıtların ülkemizde üretilmesi mümkündür.
SONUÇ ve ÖNERİLER
- Uzun dönem olarak değerlendirildiğinde kâğıt hamuru yatırımı için OGM kaynakları yeterli olabilecektir. OGM tarafından yapılan dikili damga ile fiili üretim arasındaki fark kapandığında ilk planda kurulacak 300-400 bin ton/yıl kapasiteli kâğıt hamuru fabrikası için hammadde sorunu kendiliğinden çözümlenmiş olacaktır. Belirtilen fark kapanana kadar kâğıt hamuru yatırımcısının hammadde ihtiyacını dikili satıştan yararlanarak gidermesi yararlı olacaktır.
- Uzun dönem hammadde istikrarı sağlamak için mevcut OGM planları ve potansiyel ağaçlandırmaya uygun alanların miktarı dikkate alındığında özel endüstriyel odun üretimini amaçlayan orman kurulumunun öncelikli bir durum olarak dikkate alınmasına gerek yoktur.
- Bu amaçla kendir-keten liflerinden de yararlanılması mümkündür.
- Son üç yılın rakamları dikkate alındığında ülkemizin yıllık ortalama 1.2 milyon ton beyaz ve esmer kraft kâğıt hamuruna mevcut üretimler için ihtiyaç vardır.
- Ancak, yut dışından satın alınan 981.000 ton yazı-baskı kâğıtları da beyaz kraft kâğıt hamurundan üretilmektedir. Ancak, yazı-baskı kâğıtları üretiminde kâğıt ağırlığının %20-25’inin dolgu maddesi olarak kalsiyum karbonat veya başka bir pigment kullanıldığı düşünüldüğünde ve bu üretim grubu için ülkemizde üretim yapılacağı dikkate alındığında yaklaşık 750.000-800.000 ton beyaz kâğıt hamuruna daha ihtiyaç bulunmaktadır.
- Yurtdışından ithal edilen yaklaşık 600.000 ton kartonun yapısında da en az ¼ oranında ağartılmış sülfat hamuru kullanıldığı düşünüldüğünde bu sektör için yaklaşık 150.000 ton ilave beyaz kâğıt hamuruna ihtiyaç duyulmaktadır. Tabi ki bu durum ithal edilen kartonların yerli üretimi söz konusu olduğunda gündeme gelecektir.
- Sigara, sargılık, ince kâğıtların ithalatının önlenmesi düşünüldüğünde belirtilen bu alt kâğıt grupları içinde 50.000-100.000 ton daha beyaz-esmer kâğıt hamuruna ihtiyaç duyulması muhtemeldir.
- Sonuç olarak kendi kendine yeter bir kâğıt sektörü yaratabilmemiz için 2 milyon tondan fazla kâğıt hamuru üretebilmemiz kaçınılmaz görünmektedir. Böyle bir durumda ise ortaya çıkabilecek endüstriyel odun ihtiyacı yine OGM kaynakları araçlığıyla sağlanabilecektir. Mevcut durumda, 2017 yılı verilerine göre ormanlarımızın yıllık artım miktarı 47 milyon m3 civarında görünmekte, yapılan planlamalarla ancak bunun 20 milyon m3 nün alımı hedeflenmiş olup üretim 15.5 milyon m3 de kalmıştır.
- Kâğıt yatırımı olarak yazı-baskı kâğıtları üretimi, karton üretimi, sargılık kâğıtlar, esmer kraft kâğıdı, sigara-değerli kâğıtlar üretimi alanlarına yatırım yapılması uzun dönem dikkate alındığında verimli ve ülkemiz ekonomik istikrarı için yararlı olacaktır.
- Esmer ve ağartılmış kağıt hamuru üretecek yeni tesislere de ülkemiz için oldukça ihtiyaç bulunmaktadır.
- Tüm belirtilen bu önerilerin uygun kuruluş yeri seçimi, düşük maliyetli finans kaynağı yaratılması durumları da dikkate alındığında geçerli olduğu unutulmamalıdır.
Bu rapor Prof. Dr. Mustafa USTA tarafından hazırlanmıştır.
ADRES: Karadeniz Teknik Üniversitesi
Orman Fakültesi, Orman Endüstri Mühendisliği Bölüm Başkanlığı, TRABZON
Tel: 0533 9580076, usta@ktu.edu.tr